Stolno (do 1945 niem. Stollen) to niewielka wieś położona w powiecie ostródzkim, w gminie Miłakowo. Do 1945 wchodziła ona w skład niemieckiego powiatu morąskiego (Kreis Mohrungen).
Dokładna data pierwszej wzmianki o Stolnie nie jest znana. Wiadomo jednak, że miejscowość istniała już w XV wieku. Około 1445 r. została nadana rodzinie von Kunheim przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Konrada von Erlichhausena. Ród ten pozostawał właścicielem majątku aż do 1945 r., posiadając jednocześnie dobra w obecnych gminach Godkowo (Spędy, dawn. Spanden) oraz Sępopol (Judyty, dawn. Juditten). Do dziś w Stolnie zachował się okazały pałacyk, przekształcony po wojnie w PGR, a w późniejszych latach stopniowo odnawiany. W pobliskim lesie, w kierunku rzeki Miłakówki (niem. Liebe), na południowy zachód od wsi, założono rodzinny cmentarz.
Nekropolia ta powstała na terenie jednego z lokalnych kurhanów (wówczas jeszcze nieodkrytego), będącego częścią rozległego i znacznie starszego cmentarzyska. Jego część użytkowana była początkowo przez ludność kultury łużyckiej, a następnie przez społeczności kultury wielbarskiej. Inna część nekropolii wiąże się z kilkoma fazami pochówków charakterystycznych dla kultury kurhanów zachodniobałtyjskich. Czas funkcjonowania całego cmentarzyska obejmuje okres od drugiej połowy III okresu epoki brązu po początek III w. n.e. Cmentarzysko odkryto dopiero w 1928 r..
Jeden z kurhanów pełni również funkcję miejsca pochówku Karla Freyburgera – członka Sturmabteilung (SA), paramilitarnej formacji związanej z Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partią Robotników (NSDAP). Urodził się on 24 sierpnia 1902 r. na terenie Turyngii. Po ukończeniu szkoły rolniczej podjął pracę jako inspektor hodowli zwierząt i osiedlił się w Miłakowie (Liebstadt). Freyburger stosunkowo wcześnie zaangażował się w działalność polityczną, dążąc do obalenia Republiki Weimarskiej. Był stałym uczestnikiem wieców i zjazdów SA, aktywnie działając w strukturach ruchu narodowosocjalistycznego. Do tragicznego zdarzenia doszło po jednym z takich spotkań, które miało miejsce w niedzielę 26 kwietnia 1931 r. w Iławie (Deutsch Eylau), na ulicy Kaiserstraße, przy skrzyżowaniu z Schlossstraße (obecnie jest to skrzyżowanie ulic Niepodległości z Kościelną). W nocy z 26 na 27 kwietnia Freyburger został śmiertelnie postrzelony przez policjanta o nazwisku Granitza.
Okoliczności jego śmierci od początku budziły kontrowersje. Pierwsze doniesienia, opublikowane 27 kwietnia 1931 r. w gazecie „Vossische Zeitung”, informowały, że trzej nietrzeźwi narodowi socjaliści zakłócali ciszę nocną. Podczas interwencji policyjnej jeden z nich – Freyburger – został postrzelony w głowę. Jak ustalono w toku śledztwa, funkcjonariusz działał w obronie własnej: próbując uspokoić, a następnie aresztować agresywnych członków SA, został przez Freyburgera zaatakowany. Inaczej przedstawiała tę historię propaganda nazistowska. W jej narracji Freyburger był bezsprzeczną ofiarą „politycznego mordu”, inspirowanego rzekomo przez komunistów. W kolejnych miesiącach jego nazwisko stało się dla SA symbolem poświęcenia w walce o nowy porządek polityczny, a sam pogrzeb – elementem budowania mitu męczenników ruchu.
Po objęciu władzy przez Adolfa Hitlera, 28-letni bojówkarz SA stał się w nazistowskiej propagandzie jednym z symboli „męczenników sprawy”. Jego nazwisko zastąpiło nazwy niektórych ulic w miastach, m.in. w Olsztynie (Allenstein) czy Gdańsku (Danzig). Jedna z pierwszych – Karl-Freyburger-Straße – pojawiła się właśnie w Iławie, zastępując dotychczasową Kaiserstraße. Wybór tej lokalizacji nie był przypadkowy: to właśnie tam Freyburger został zastrzelony.
W kwietniu 1933 r., pod pretekstem „usunięcia niedopatrzeń” proceduralnych, sprawa jego śmierci ponownie trafiła do sądu. Policjant Granitza, sprawca śmiertelnego postrzału, został aresztowany i miał stanąć przed sądem w Elblągu (Elbing), z dala od miejsca zdarzenia. Do rozprawy tej jednak nigdy nie doszło – według oficjalnego komunikatu cytowanego przez lokalną gazetę „Westpreußische Tageblatt”, funkcjonariusz został zastrzelony „podczas próby ucieczki”. Według prasowych doniesień próbował wyskoczyć z transportującego go pociągu, a strażnik oddał w jego kierunku strzał. Relacja ta budzi jednak poważne wątpliwości – możliwość skutecznego trafienia uciekającego człowieka z jadącego pociągu wydaje się mało prawdopodobna. Z tego względu bardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem okoliczności jego śmierci wydaje się celowe zabójstwo, mające na celu uniemożliwienie mu stanięcia przed sądem. Pogrzeb Granitzy odbył się w Iławie. Na czele konduktu żałobnego kroczył ówczesny burmistrz miasta, Karl Friedrich Giese. Gest ten – odczytany w nowych realiach politycznych jako przejaw braku lojalności wobec reżimu – prawdopodobnie przyczynił się do jego odwołania ze stanowiska jeszcze w tym samym roku.
Obecnie nie da się jednoznacznie ustalić, dlaczego Karl Freyburger został pochowany właśnie na terenie dawnego cmentarzyska w Stolnie. Istnieje kilka hipotez próbujących wyjaśnić ten wybór. Według jednej z nich decyzja miała stanowić świadome nawiązanie do rzekomych „pragermańskich” rytuałów, które dla części członków NSDAP symbolizowały zakorzenienie w tradycji i patriotyzm oparty na micie o starożytnych przodkach. Inna teoria zakłada, że wybór tego miejsca był dziełem przypadku – efektem dostępności terenu bądź prywatnych powiązań z właścicielami okolicznych dóbr. Prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy, jak było naprawdę, dlatego żadnej z tych teorii nie należy przyjmować za stwierdzony fakt, w celu uniknięcia niepotrzebnych mitów i negowania historii.
Przy kurhanie, w którym złożono ciało SA-mana, do dziś leży przewrócony głaz z wyrytą swastyką i napisem:
Hier Ruht
SA Sturmbannführer
Karl Freyburger
geb. 24. 8. 1902
gefallen am 27. 4. 1931
Er liess sein Leben für den Kampf [für]
Deutschlands Wiedergeburt als erster
Blutopfer der Nationalsoz.
Bewegung in Ostpreussen
Czyli:
Tutaj spoczywa
SA Sturmbannführer
Karl Freyburger
ur. 24. 8. 1902
poległ 27. 4. 1931
Oddał swoje życie w walce [o]
odrodzenie Niemiec jako pierwsza
krwawa ofiara ruchu narodowosocjalistycznego
w Prusach Wschodnich
Na początku 1945 r. część cmentarzyska uległa zniszczeniu w wyniku wykopania okopu, prawdopodobnie przez żołnierzy 131. Dywizji Piechoty (131. Infanterie-Division), którzy ze Stolna podjęli rozpaczliwą próbę kontrataku przeciw natarciu Armii Czerwonej. Kolejne szkody nastąpiły w latach 50., kiedy w wyniku aktów dewastacji uszkodzony został następny kurhan. Pierwsze badania archeologiczne przeprowadzono w 1964 r., w związku z planowaną wycinką lasu. Wówczas przebadano jeden z kurhanów, którego środkowa część została wcześniej zniszczona przez wspomniany okop z czasów II wojny światowej. Na jego obrzeżach zarejestrowano cztery groby ciałopalne oraz ślady centralnego pochówku, który nie zachował się w całości. Analiza zebranego materiału zabytkowego pozwoliła ustalić, że kurhan był użytkowany w okresie halsztackim oraz we wczesnej fazie okresu lateńskiego przez ludność kultury kurhanów zachodniobałtyjskich.
Badania powierzchniowe przeprowadzone w 1988 r. wykazały, że cmentarzysko zostało naruszone licznymi wkopami rabunkowymi. W obawie przed dalszą dewastacją w latach 1989–1990 podjęto ratownicze prace wykopaliskowe. W ich trakcie w pierwszym z badanych kurhanów odkryto 21 pochówków popielnicowych oraz 9 bezpopielnicowych należących do kultury łużyckiej, a także zniszczony grób kultury kurhanów zachodniobałtyjskich oraz ciałopalny, bezpopielnicowy pochówek kultury wielbarskiej. Drugi kurhan zawierał 37 pochówków – zarówno popielnicowych, jak i bezpopielnicowych – oraz ślady po pięciu zniszczonych grobach; wszystkie te pochówki związane były z kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich. Zabytki pozyskane w trakcie prac zostały zdeponowane w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Obecnie cmentarzysko w Stolnie stanowi integralną część rozległego kompleksu leśnego, który zachował swój naturalny, niemal pierwotny charakter. Wśród drzew można odszukać potężne, wiekowe dęby – żywi świadkowie historii tego miejsca. Przynajmniej trzy zostały wyróżnione jako pomniki przyrody i oznaczone stosownymi tabliczkami.
Stolno - Stollen (gm. Miłakowo). Cmentarzysko kurhanowe
Stolno - Stollen (gm. Miłakowo). Cmentarzysko kurhanowe
Nie masz wymaganych uprawnień, aby zobaczyć pliki załączone do tego posta.