Warmińsko Mazurskie Forum Poszukiwaczy

Chciałbym zadedykować ten wątek jednostce stacjonującej w Lidzbarku w latach 1795-1807, a mianowicie pruskiemu 21. batalionowi fizylierów (von Stutterheim). Światlejszych ode mnie prosze o bieżące uzupełnianie i korygowanie ew. błędów. Na początek garść podstawowych informacji.
Bataliony fizylierów stanowiły piechotę lekką (w odróżnieniu od piechoty liniowej pogrupowanej w regimenty składające się w interesującym nas okresie z 3 batalionów muszkieterskich i 2 kompanii grandierów). Piechota lekka charakteryzowała się innym typem stosowanej taktyki (w skrócie: nie tworzyła szyku liniowego walcząc w większym rozproszeniu, tyralierą, w trudnym terenie, lasach, wykonywała zadania zwiadowcze itp). Fizylierami zostawali z reguły mężczyźni niskiego wzrostu, nie upośledzeni na ciele i umyśle, z przednimi zębami.

Bataliony fizylierów pogrupowane były w brygady skupiające po 3 bataliony stacjonujące w różnych, najczęściej blisko położonych od siebie miejscowościach). Na terenie Prus Wschodnich (Inspekcji) stacjonowały 2 brygady. 21 batalion fizylierów (nazwany od nazwiska swojego dowódcy von Stutterheim'a) wspólnie z batalionami 23. i 24. wchodził w skład 2. Brygady Wschodniopruskiej. Batalion liczył ok. 600 żołnierzy, oficerów i podoficerów. Podzielony był na 4 kompanie.
Bataliony fizylierów nie posiadały własnych sztandarów oraz medalinów na ładownice.

21. Fusilier-Bataillon von Stutterheim
21. Batalion Fizylierów.
21. batalion fizylierów utworzono na postawie rozkazu z 9 sierpnia 1795r. Szefem został major August Ludwig von Stutterheim (1750-1826). Jako miejsce stacjonowania wyznaczono Heilsberg.

Batalion Stutterheima stacjonował w mieście do wybuchu wojny 1806-1807, potem także pozostawał w Prusach Wschodnich, wchodząc w skład korpusu generała von L'Estocq'a. Po raz pierwszy zetknął się z Francuzami (IV korpusem Neya) w walkach pod Sępopolem (Schippenbeil - 11 01 1807 )
Póżniej znalazł się w składzie wojsk pruskich osłaniających odwrót Bennigsena na początku lutego. Walczył pod Weckern i Pruską Iławą 8 lutego .
W kampanii zimowej 1807 roku zniszczono zupełnie dwie z czterech kompanii batalionu (z ich składu przeżyło 2 oficerów i trębacz).
Póżniej batalion walczył pod Heilsbergiem, brał udział w obronie Gdańska. 14 czerwca elementy batalionu wzięły udział w walkach w okolicy Królewca.

Data utworzenia:
6 11 1795
Dowódca: August Ludwig von Stutterheim
Garnizon: 1795-1807 Heilsberg
Szlak bojowy (1807):
11.01 - Schippenbeil
13.01 – Leunenburg
8.02 – Wackern (Kreutzburg) - 3 kompanie
8.02 – Preussisch Eylau - 2 kompanie
22.02 – Heilsberg - 2 kompanie
10-03- 24.05 – Danzig (w oblężeniu )
14.06 – Gross Karschau - 2 kompanie
14.06 – Ponarth - 2 kompanie

Jednostka mimo niewielkiej liczebności wzięła zatem udział w największych bitwach tego okresu.

Umundurowanie i uzbrojenie.
Podobnie jak w innych batalionach fizylierskich w 21. Fusil. Bat. na umundurowanie składało się:
- czako wykonane z czarnego filcu ze skórzanym daszkiem, z białym otokiem oraz białym pomponem ("Rose"). Na czako umieszczony był orzeł koloru białego wykonany z blachy.
- kurtkę fizylierską koloru zielonego (linówka używała fraków w kolorze pruskiego błękitu) z jasnozielonymi rabatami, takimiż mankietami i kołnierzem oraz pagonem (dragonerem), białymi (cynowymi) guzikami (po 8 szt. na każdej stronie), z rękawami typu starobrandenburskiego.
- długich białych spodni sukiennych oraz krótszych niż w piechocie liniowej kamaszy (zapinanych na 8 guzików). W warunkach polowych noszono dodatkowo Uberhose - długie spodnie wykonane z lnu nałożone na wierzch.
- w odróżnieniu od piechoty liniowej pasy do ładownicy i tornistra były wykonene z czarnej skóry. Czarny był również pas główny pod Faschinenmesser, który noszony był na kurtce.
- uzbrojenie stanowił gładkolufowy karabin oraz specjalny tasak - Faschinenmesser z białym Troddlem.

Umundurowanie w 1798 r.:
http://imageshack.us/f/808/k0705r.jpg/" onclick="window.open(this.href);return false;

Umundurowanie w 1799 r.:
http://imageshack.us/f/829/2brygada.jpg/" onclick="window.open(this.href);return false;

Umundurowanie w 1806 r. (1 Brygada Wschodniopruska - różni się kolorem guzików. W rzeczywistości kolor kurtek był nieco jaśniejszy. Prawdopodobnie do barwienia sukna używano tego samego barwnika roślinnego co w armii rosyjskiej. Po lewej oficer, po prawej szeregowy (Gemajn)):
http://imageshack.us/photo/my-images/60 ... ussen.jpg/" onclick="window.open(this.href);return false;

2 Brygada 1806 cd:
http://imageshack.us/photo/my-images/109/indexiyp.jpg/" onclick="window.open(this.href);return false;

Fizylier Inspekcji Dolnośląskiej w 1806 r. (czarne rabaty, kołnierz oraz mankiety):
http://imageshack.us/photo/my-images/8/ ... schle.jpg/" onclick="window.open(this.href);return false;

Fizylierzy w 1806 r. (rysunek z epoki):
http://imageshack.us/photo/my-images/824/unledgb.png/" onclick="window.open(this.href);return false;

Niewiele tu można dodać, gdyż korzystałem z podobnych źródeł na ten temat. O walkach z pruską lekką jazdą i piechotą w styczniu 1807 pod Sępopolem i Sątocznem oraz w 2. połowie lutego w okolicach Lidzbarka wzmiankuje się też w korespondencji Neya, jak też sporo informacji nt. walk pod Wackern jest u Plotho (na którym m.in. opierał się Harry w swym internetowym materiale "Od Eylau do Eylau", gdzie barwnie opisuje epizod z 21. batalionem). Wackern nie istnieje od 1945 roku. Gross Karschau i Ponarth to właściwie dzielnice podmiejskie Królewca, który skapitulował 16 czerwca 1807. Walczyły tam też rosyjskie oddziały generała Nikołaja Fiedotowicza Kamienskiego (mam jego "Dziennik działań bojowych..." z 1807), ponosząc znaczące straty.
W 1807 d-cą batalionu został major von Wostrowsky a w 1811 major von Sjoeholm.
21. batalion został po wojnie całkowicie zreorganizowany i w 1808, wraz z nowym pułkiem, jego kadry i pozostałości mannschaftu kwaterowały w garnizonach Kwidzyna, Elbląga i Malborka (K. Jany, Geschichte der Koeniglich Preussischen Armee, Bd 3, Berlin 1924, s. 98 - 100). O garnizonie lidzbarskim po 1772 roku będzie trochę w mojej pracy; także o innych jednostkach niż 21. batalion. Jak również w książce napisanej do spółki z Jarkiem Gdańskim.

A oto jak widzieli starcie (incydent) pod Heilsbergiem 22 lutego 1807 Francuzi z VI korpusu Neya - moje tłumaczenie z francuskiego tekstu "Kopia raportu adiutanta przybyłego z Heilsbergu":
"Około 14:00 przed posterunkiem jazdy generała Colberta w Markajmach pojawił się wróg w sile 200 koni. Posterunek wycofał się, donosząc o nadejściu wroga. Generał Colbert postawił pod bronią swą Brygadę Lekkiej Kawalerii [BLK] na polach pod miastem oraz batalion 39. pułku liniowego w Heilsbergu i nakazał atakować. Wróg wzmocnił swe siły plutonem jazdy i 200 - 300 piechoty. Generał Colbert uszykował się do walki i bronił podejść do miasta na drodze od strony Markajm. Wtedy ujrzano, że wróg obchodzi nas od lewej flanki lewym brzegiem Łyny siłami 2 szwadronów jazdy i 300 piechoty z 1 działem. Na tę wieść generał Colbert posłał [drugiemu] batalionowi 39. pułku liniowego, stojącemu w Bobrowniku i Łaniewie, rozkaz by w razie ataku wroga wycofał się ku części BLK pozostającej także na lewym brzegu. Generał Colbert widząc atak na swą prawą flankę i nie mając stanowczego rozkazu utrzymywania za wszelką cenę miasta zajmowanego jedynie czasowo, zarządził odwrót, wykonany powoli i z całym możliwym porządkiem. Wycofując się spalił most w Heilsbergu, by ostudzić zapędy jazdy pruskiej. Ruszając z meldunkiem o sytuacji, kazałem siadać na koń 7. pułkowi huzarów pozostającemu w Miłogórzu, po czym ów pułk ruszył naprzód, by wesprzeć generała Colberta w razie potrzeby. Jednocześnie uprzedzono generałów Lasalle`a i Marcogneta. Generał Colbert wykazał przezorność paląc [też inne] dwa mosty na Łynie w pobliżu Heilsbergu. Z tego co mi wiadomo, utraciliśmy tylko jednego człowieka.
Dobre Miasto, 22 lutego, godzina 18:00.
Podpisano: Vogt"
Już 23 lutego adiutant króla Prus, generał von Kleist pisał w Heilsbergu list do generała Colberta w sprawie przekazania mu korespondencji Fryderyka Wilhelma III do Napoleona.
Wśród wymienionych ok. 600 piechoty byli fizylierzy z 21. batalionu. Pytanie, czy poza nimi była tam też inna piechota pruska - istotne dla uściślenia miejsca walk tej jednostki 22 lutego 1807: pod Markajmami czy na zachód od miasta?

A gdzie stacjonowały 23. i 24. bataliony??

23. FB w Piszu 1797 - 1806.
24 FB w Działdowie 1797 - 1806.

Wielkie dzięki za info!

wg. Die Kampfhandlungen der brandenburgisch-preußischen Armee pruską piechotę pod Heilsbergiem 22 stycznia stanowiły kompanie grenadierskie regimentów: Nr2, Nr 11, Nr 16 oraz heilsberscy fizylierzy. Z jazdy 4 i 6 Regiment Huzarów. Zatem komitet powitalny całkiem całkiem

Raczej pożegnalny: napierano na wojska francuskie odstępujące po Pruskiej Iławie na zimowe kwatery na linię Pasłęki. Podczas wcześniejszych walk styczniowych z oddziałami Ruechela VI korpus nie zastał batalionu w mieście - Francuzi zetknęli się z nim dopiero koło Sępopola i Sątoczna.

No niestety w czerwcu z tego komitetu już niewiele zostało

Ci z fizylierów lidzbarskich, którzy znaleźli się w oblężonym Gdańsku, na podstawie honorowej umowy kapitulacyjnej wyszli z bronią z miasta i przemaszerowali z resztą załogi przez Mierzeję Wiślaną, stamtąd przeprawili się do twierdzy w Piławie i dalej lądem do Królewca - tam wraz z kapitulacją miasta zakończyli szlak bojowy. Podejść do Królewca bronił po 10 czerwca korpus prusko - rosyjski von L`Estocq`a, w którym piechoty rosyjskiej było 25 batalionów (pruskiej 15).

Z Gdańska "nasi" fizylierzy wywędrowali m.in. z IR52... Lisie wspominałeś coś wcześniej o Polakach z 21. Fusli.-Bat. wcielonych po insurekcji 1794?
Ciekawostka: Stutterheim (1750-1826) po wojnie awansował na szefa IR14 (garnizon Bartoszyce) dokładnie w Wigilię 1807. W późniejszych kampaniach stracił rękę.

Skład etatowy batalionu fizylierów w 1806 r. wynosił:
19 oficerów; 48 podoficerów; 5 bębniarzy i 7 trębaczy; 8 saperów, 520 fizylierów i 40 fizylierów rezerwy, 40 strzelców (Schützen) z 1 trębaczem.
Łącznie: 690 osób.

Informacja o Ludwigu Auguście von Stutterheimie na niemieckiej Wikipedii;
http://de.wikipedia.org/wiki/Ludwig_Aug ... tutterheim" onclick="window.open(this.href);return false;

Miało to być 50 żołnierzy mieszczańskiej milicji warszawskiej z Insurekcji 1794 roku. Skoro trafili do armii pruskiej a nie do rosyjskiej czy carskich więzień (do prac przy budowie/konserwacji twierdz i portów), musiało to nastąpić nie tyle jesienią, ile latem 1794. Wtedy Prusacy oblegali Warszawę bezpośrednio i uzyskiwali lokalne sukcesy z braniem jeńców, np. na Powązkach (za zaniedbania na tamtym odcinku zdrowo się oberwało księciu Pepi w opinii publicznej). Prusacy zaczęli poważniejsze walki dopiero 27 lipca 1794, po wyparciu awanpostów Zajączka z Woli, jednak podjęty ostrzał był niegroźny: "iż dzieci małe z góry padające kule, gdy siły swe straciły, zbierały i do arsenału sprzedawały po trzy grosze". 5 sierpnia walki ostatecznie przesunęły się na prawe skrzydło obrony, jednocześnie Mokronowskiego zastąpił w dowodzeniu Poniatowski. Początkowo to on atakował (zwłaszcza 12 i 14 sierpnia), brał jeńców (list do gen. Orłowskiego: "posyłam Ci, Jenerale, 8 aresztantów pruskich, za którymi mocno Cię proszę, aby nie byli źle traktowani i [jeżeli być może] w kajdany nie okuci..."). Jednak wkrótce pruski oficer von Brodowski (sic!) wyniuchał lukę w pozycjach obrońców na odcinku Powązek. Prusacy już nocą 8/9 sierpnia przedłużyli linie swych fortyfikacji i umocnili oktagonalną redutą; 11 - 18 sierpnia wznieśli forty do ochrony swego obozu i czekali na ciężkie działa z Wrocławia, żeby stanowczo uderzyć. Poniatowski sądził, że zajmujący Łomianki Prusacy będą się tamtędy przeprawiać przez Wisłę. 19 sierpnia do obozu pruskiego przybyło: 14 moździerzy 50-f, 6 armat 12-f i 22 haubice 10-f. Jednak podjęty 23 sierpnia ciężki ostrzał kosztował Polaków tylko 5 ludzi. Wtedy dezerter, strzelec Stamirowski poinformował Prusaków o polskich pozycjach. Prusacy "skokami" po kilkaset metrów zbliżali się wciąż do polskich linii, sypiąc nowe baterie. O 3:00 (obecnie byłaby to 4:00) 26 sierpnia Prusacy zaatakowali i zdobyli sporo terenu, wzięli jeńców i wywołali panikę w mieście. Wtedy właśnie mogli dostać się do niewoli owi milicjanci. Sytuację opanował Dąbrowski kontratakując 28 sierpnia i stabilizując front. W swym raporcie Poniatowski wspomina udział milicji ("municypalnych") tylko przy opisie działań "bateryi naszej po lewej stronie lasu powązkowskiego będącej, od pułkownika Górskiego komenderowanej, usługą municypalnych a niespracowaną pilnością i przytomnością Hadziewicza zasilanej". W innych okolicznościach trudno sobie wyobrazić wzięcie do niewoli akurat warszawskich milicjantów, chyba że uzbierano taką grupę przez wiele dni i tygodni.
Stutterheim z portretu podobny do aktora Cezarego Kosińskiego, tylko z włosami . Był żołnierzem od 14 roku życia. Patent majora otrzymał 4 lipca 1790.

Z rozpędu wrzuciłem portret nie tego Stutterheima (rodzina zawodowych żołnierzy), skorygowane

A czy możecie np stworzyć mapę garnizonów w Prusach W. z rozpisanymi jednostkami w nich stacjonującymi w interesującym nas okresie? Lub podać źródło, a sam sobie poczytam?