Warmińsko Mazurskie Forum Poszukiwaczy

Kolejny raz Lubawa (pow. iławski) - pomnik ku czci mieszkańców miasta, którzy zginęli w latach II wojny światowej, zarówno na froncie, jak i w obozach koncentracyjnych (m. in. Stutthof), czy w innych okolicznościach podczas okupacji.
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI !!

Pojedyncza mogiła żołnierza polskiego , natrafiliśmy na nią przypadkiem podczas porządkowania niemieckich mogił I-wojennych na cmentarzu w Sincu.

W związku z dzisiejszą rocznicą, sprawa z najnowszej historii naszego Narodu: Olsztyn - w Olsztyńskich Zakładach Graficznych im. Seweryna Pieniężnego od 19 sierpnia do 5 września 1981 roku miał miejsce, najdłuższy w dziejach "pierwszej" Solidarności, strajk okupacyjny (pracownicy upomnieli się "o cześć drukarza, o prawdę i wiarygodność słowa"); obecnie na ścianie budynku OZGraf-u (od ul. Dworcowej) znajduje się krzyż, pod którym w czasie strajku odprawiane były Msze Święte (m. in. przez ks. Juliana Żołnierkiewicza), oraz pamiątkowa tablica.

Giławy (pow. olsztyński) – w dziejach wsi możemy odnaleźć interesujące dowody polskości Warmii:
• kościół (zdjęcia 1 i 2) wybudowano z inicjatywy katolickiej ludności polskiej (kazania były wygłaszane po polsku raz w miesiącu oraz w ważniejsze święta);
• Józef Sławiński z Giław zyskał miano „Warmińskiego Drzymały” po tym, jak przez 4 lata mieszkał w ziemiance, ponieważ władze pruskie nie wydały mu zezwolenia na wykończenie domu;
• w okresie międzywojennym we wsi działały: koło Związku Polaków w Niemczech, drużyna harcerska ZHP oraz polska biblioteczka, a w latach 1931-1939 istniała polska szkoła, w której uczyli m. in. Edward Turowski i Franciszek Sznarbach (budynek szkoły z tablicą istnieje do dziś – zdjęcia 3 i 4).

Olsztyn - na cmentarzu garnizonowym przy ul. Szarych Szeregów, w latach 1939-40, pochowano 13 żołnierzy Wojska Polskiego, którzy zostali ranni podczas wojny obronnej w 1939 roku i jako jeńcy zmarli w lazarecie w Kortowie; dziś upamiętnia ich pomnik "Gloria Victis" ("Chwała zwyciężonym").
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI !!

Iława – na cmentarzu komunalnym przy ul. Ostródzkiej znajduje się grób Edmunda Szamlewskiego, od 1938 roku członka załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte; podczas obrony we wrześniu 1939 roku, w stopniu kaprala, był dowódcą placówki "Wał" przy bramie kolejowej, gdzie 1 września odparł (m. in. ostrzałem z zacinającego się rkm-u) pierwszy atak Niemców od strony lądu (żołnierze Wehrmachtu wysadzili wcześniej bramę i fragment muru), następnie walczył na placówce "Fort", a 2 września został ciężko ranny, podczas nalotu, w wartowni nr 2; po kapitulacji (7 września) trafił do obozu jenieckiego w Nadrenii, w 1944 roku został wcielony do Wehrmachtu i później przebywał w niewoli sowieckiej; po wojnie zamieszkał w Iławie i bywał zapraszany do szkół, by opowiadać o obronie Westerplatte; w filmie fabularnym pt. „Westerplatte” jego postać zagrał Józef Nalberczak.
Cześć Jego Pamięci !

Nowe Miasto Lubawskie - w tzw. lasku nawrowskim (przy drodze w kierunku na Nawrę) hitlerowcy od 1939 roku dokonywali egzekucji na Polakach, głównie mieszkańcach Nowego Miasta Lubawskiego i okolic; obecnie w miejscu tym, na wzgórzu, znajduje się pomnik (monument z 1962 roku, o charakterystycznej formie, oraz mur z misą płomieniową i tablicami), upamiętniający wszystkie osoby pochodzące z Nowego Miasta i przedwojennego powiatu lubawskiego, które oddały swe życie za polskość i wolność tej ziemi podczas II w. ś. - poza pomordowanymi przez hitlerowców (np. Selbstschutz, Einsatzgruppen, Gestapo) m.in. pod Nawrą, Bratianem i w obozach koncentracyjnych, również ofiary (oficerów WP i policjantów) zbrodni sowieckich (gł. NKWD) z 1940 roku, a także poległych żołnierzy, m.in. w walkach pod Kutnem w 1939 roku (bitwa nad Bzurą) i w Warszawie w 1944 roku. Chwała Bohaterom!

P. S. Niestety, pomnik jest zaniedbany i stale niszczony (pobazgrany, a plac przed nim upodobali sobie amatorzy "palenia gumy").

Butryny (pow. olsztyński) – w latach 1904-1933 proboszczem parafii był ks. Wacław Osiński–działacz ruchu polskiego na Warmii i gorący patriota, który m.in. w 1920 roku (w odpowiedzi na plebiscyt) założył i następnie przewodniczył Związkowi Polaków w Prusach Wschodnich, a później zaangażował się w działalność Związku Polaków w Niemczech; obecnie w kościele p. w. św. Jakuba Apostoła znajduje się, wmurowana w ścianę, pamiątkowa tablica ze znakiem „Rodła” (warto zaznaczyć, że jeszcze na początku XIX wieku wszystkie nabożeństwa w kościele odprawiane były w języku polskim, a w późniejszym okresie we wsi działała polska biblioteka i czytelnia ludowa).

W związku z wczorajszym Narodowym Dniem Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, chciałbym wspomnieć o V Brygadzie Wileńskiej AK (dowodzonej przez mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę”), której oddziały (m.in. 4. szwadron ppor. H. Wieliczki „Lufy”) od wiosny do jesieni 1946 r. (w tzw. „okresie pomorskim”) walczyły o niepodległą Polskę z okupantem sowieckim i jego poplecznikami m.in. w naszym województwie, na terenie ówczesnych powiatów: suskiego, morąskiego, ostródzkiego, olsztyńskiego i nidzickiego (też na granicy pow. szczycieńskiego), głównie rozbijając placówki NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa oraz posterunki milicji. Ponadto, w tym czasie ci żołnierze podziemia antykomunistycznego przeprowadzili szereg akcji zbrojnych: tych znanych (jak np. pod Dłużkiem, czy w Dągu) i mniej znanych (jak np. w Januszewie, gdzie udało im się przejąć konie zabrane wcześniej przez sowietów, czy w Samborowie); w innych miejscach jedynie się pojawiali (np. w Plichcie, w lasach koło wsi Łajs), często występując w obronie ludności. Od kilkunastu lat pamięć o tych ludziach i wydarzeniach jest przywracana oraz odkłamywana – dobrym przykładem upamiętnienia może być tablica, z tak nieodzownym dla majora "Łupaszki" ryngrafem, w kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Ostródzie (na zdjęciu) – ale mimo to brakuje pomników „Żołnierzy Wyklętych” albo chociaż informacji o nich w terenie, na którym działali, a ich losy są ciągle polem do rzetelnych badań (sporo "dobrej roboty” wykonał np. Kolega używający pseudonimu „Ewingi”: http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=5215" onclick="window.open(this.href);return false; ).
Pamiętajmy o tych Żołnierzach - niezłomnych, do końca wiernych Ojczyźnie i wartościom...

Zalewo (pow. iławski) – na cmentarzyku koło kaplicy pw. Świętej Rodziny znajduje się grób dwóch żołnierzy Armii Krajowej, kuzynów, Józefów Lisowskich; walczyli oni w szeregach ZWZ/AK na Brasławszczyźnie (teren dawnego woj. wileńskiego) m.in. w „Wachlarzu” (Józef, syn Józefa używał pseudonimu „Szpak”), a specyfiką działań zbrojnych polskiego podziemia na Kresach Wschodnich II RP było to, że, oprócz walki z okupantem niemieckim, musiało chronić ludność przed partyzantką sowiecką, a następnie bronić się przed regularnymi oddziałami Armii Czerwonej i NKWD; pod koniec wojny, zmuszeni „naporem” i represjami sowietów (np. groźbą wywózki w głąb ZSRR), Lisowscy „przeprowadzili się” do „nowej” Polski, osiedlili nad Jez. Jeziorak i w nim właśnie, w kwietniu 1946 roku (jakoś na wysokości miejscowości Matyty) obaj nasi bohaterowie utonęli, próbując ratować kolegów; długo nie było wiadomo, nawet w środowisku lokalnym, w jakich okolicznościach zginęli ci młodzi żołnierze (intrygował napis, że należeli do AK i „zmarli śmiercią tragiczną” oraz inskrypcja: „Błogosławieni którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości”), ale na szczęście, niedawno ich historię opisał Kazimierz Skrodzki, w artykule opublikowanym w nr 22 „Zapisków Zalewskich” (znalazłem w nim potwierdzenie pewnych poszlak, które też, niezależnie, udało mi się ustalić, oraz to, że ich śmierć nie miała związku z walką powojennego podziemia niepodległościowego z komunistycznym aparatem bezpieczeństwa).
Cześć Ich Pamięci !

Z dziejów najnowszych: Gietrzwałd (pow. olsztyński) – w 2007 roku miejsce uznanych przez Kościół Objawień Maryjnych (z 1877 roku) odwiedził Pan Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński wraz z Małżonką; tablica ufundowana przez Parę Prezydencką ś. p. Lecha i Marię Kaczyńskich (którzy zginęli niecałe trzy lata później, pełniąc swe obowiązki, pod Smoleńskiem), umieszczona na murze przy kapliczce, stojącej obok nieistniejącego już drzewa, z którego Matka Boża mówiła do warmińskich dzieci po polsku (w czasach Kulturkampfu!), stała się obecnie miejscem pamięci po zmarłej w tragicznych okolicznościach Głowie Naszego Państwa.

Brąswałd (pow. olsztyński) – na cmentarzu znajdują się dwa wyjątkowe groby: wieloletniego proboszcza brąswałdzkiej parafii księdza Walentego Barczewskiego (nagrobek z figurą Chrystusa Dobrego Pasterza i ze skłaniającą do refleksji inskrypcją – zdj. 1-2 i 4) oraz jego matki Barbary (nagrobek z figurą Maryi – zdj. 3). Urodzony w Jarotach ks. W. Barczewski posługę duszpasterską w Brąswałdzie rozpoczął w 1894 roku; zakończywszy budowę neogotyckiego kościoła (zdj. 5), zlecił dwóm malarzom (Brandtowi i Zepterowi) wykonanie na sklepieniu malowideł o tematyce historyczno-patriotycznej – przedstawiono m.in. świętych patronów oraz główne sanktuaria Polski i Warmii, a także scenę objawień maryjnych (gietrzwałdzkich?) oraz np. podrywającego się do lotu Orła Białego w koronie (zdj. 6-7). Ks. W. Barczewski, pomimo problemów z niemieckimi władzami, głosił kazania w języku polskim, działał w Warmińskiej Radzie Ludowej, był delegatem do pruskich organów przedstawicielskich, wspierał działania strony polskiej podczas plebiscytu w 1920 roku, napisał m.in. „Kiermasy na Warmii” oraz „Geografię polskiej Warmii”, współpracował też z „Nowinami Warmińskimi” i „Gazetą Olsztyńską”; za swą patriotyczną postawę został w 1922 roku odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta). Współcześnie przed kościołem w Brąswałdzie stoi pomnik-popiersie tego wybitnego „Syna ziemi warmińskiej” (zdj. 8-9).
P. S. Warto zwiedzić brąswałdzki kościół, zwracając szczególną uwagę na wspomniane wyżej malowidła, przedstawiające wiele scen i symboli dotyczących dziejów naszej Ojczyzny i Narodu.

Pisząc o śladach polskości na Warmii warto zwrócić uwagę na dzieje Klebarka Wielkiego (pow. olsztyński). To w tej wsi przyszedł na świat, w 1852 roku, Jan Liszewski – nauczyciel, poeta i założyciel „Gazety Olsztyńskiej”, tak ważnej dla polskojęzycznych Warmiaków (jego rodzinny dom nie przetrwał do naszych czasów). Na ukształtowanie patriotycznej postawy Liszewskiego niewątpliwy wpływ miał kontakt z powstańcami styczniowymi, którzy uchodząc przed represjami z tzw. Królestwa Kongresowego znaleźli, wraz z rodzinami, schronienie w Klebarku. Pomógł im ówczesny proboszcz ks. Julius von Grzymala – przedstawiciel pruskiej szlachty o polskich korzeniach i fundator stypendiów na kształcenie zdolnych dzieci ze swej parafii, m.in. dla Liszewskiego. Na klebarskim cmentarzu do dziś znajduje się grób proboszcza (zdj. 1 i 2), natomiast byli powstańcy (według relacji opublikowanej w 2005 roku na łamach „Gazety Olsztyńskiej”) Jan Ciszewski i Adolf Kozłowski spoczęli prawdopodobnie gdzieś w okolicach kwatery wojennej z 1914 roku. Dodatkowo przy kościele – Sanktuarium Krzyża Świętego – stoi pomnik pomordowanych i prześladowanych, zarówno przez reżim nazistowski, jak i komunistyczny, kapłanów (m.in. zamęczonego w Klebarku przez czerwonoarmistów w 1945 roku ks. Pawła Chmielewskiego) i „zwykłych” mieszkańców Warmii, w tym narodowości polskiej (zdj. 3-5).
P. S. W samej świątyni znajduje się (wmurowana w filar) tablica poświęcona generałowi armii Franciszkowi Gągorowi, który zginął pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 roku – zdj. 6-8 (nie wiem, czy Pan Generał miał jakieś osobiste związki z Klebarkiem Wielkim – epitafium ufundowała jego rodzina, a córka brała ślub w klebarskim kościele).

Kontynuując podjęte wcześniej tematy (powstania styczniowego i Jana Liszewskiego): Olsztyn – dnia 11 września 1863 roku w Jarotach (wówczas podolsztyńskiej wsi) zostali zatrzymani, przez pruskich żandarmów, dwaj studenci-patrioci: Wojciech Kętrzyński i Leopold Różycki, którzy, transportując broń dla walczących powstańców, zmierzali w kierunku granicy z tzw. Kongresówką (zabór rosyjski); aresztowanych osadzono w Olsztynie, w Górnej (Wysokiej) Bramie i zwolniono po kilku dniach (później Kętrzyńskiego skazano na karę więzienia, którą odbywał m.in. w twierdzy kłodzkiej na Dolnym Śląsku); obecnie w miejscu zatrzymania (koło kościoła na Jarotach) znajduje się pomnik (zdj. 1-3), a na Wysokiej Bramie – pamiątkowa tablica z wizerunkiem W. Kętrzyńskiego (zdj. 4-6). Wspomniany ostatnio Jan Liszewski (pierwszy redaktor „Gazety Olsztyńskiej”) po pracowitym życiu spoczął na cmentarzu św. Jakuba, we wspólnej mogile z doczesnymi szczątkami innych osób zaangażowanych w sprawy polskie na Warmii i Mazurach (zdj. 7-9), np. Seweryna Pieniężnego juniora (ostatniego redaktora „GO” przed zamknięciem redakcji przez hitlerowców 1 września 1939 roku, zamordowanego w nazistowskim obozie koncentracyjnym Hohenbruch koło Królewca w lutym 1940 roku).

Łąkorz (pow. nowomiejski) – miejscowość ta w okresie międzywojennym leżała w granicach II Rzeczypospolitej (podobno, wg szkolnej kroniki, był w niej sam Józef Piłsudski), później jej mieszkańcy sporo wycierpieli od obu okupantów: Niemców (od 1939 roku) i Sowietów (od 1945 roku); obecnie obok kościoła p.w. św. Mikołaja stoi pomnik upamiętniający wszystkich łąkorskich parafian narodowości polskiej, którzy zginęli w czasie II wojny światowej lub bezpośrednio po jej formalnym zakończeniu (umieszczono na nim nazwiska osób poległych na froncie, nie tylko żołnierzy Wojska Polskiego uczestniczących w wojnie obronnej 1939 roku, ale też m.in. kilkunastu mężczyzn przymusowo wcielonych do Wehrmachtu w dalszych latach ogólnoświatowego konfliktu, oraz pomordowanych przez zbrodniarzy-funkcjonariuszy nazistowskich i komunistycznych, bądź ich popleczników).
Cześć i chwała ludziom, którzy ponieśli śmierć za to, że byli Polakami…